Rozwój małej motoryki jest zróżnicowany – każde dziecko osiąga kolejne umiejętności we własnym tempie. Jednak u niektórych dzieci, szczególnie tych z trudnościami rozwojowymi (np. opóźnieniem psychoruchowym, zaburzeniami ze spektrum autyzmu, zespołem Downa, MPD), opóźnienia w zakresie małej motoryki są bardziej nasilone i mogą znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie, samodzielność oraz rozwój poznawczy i społeczny.
Zrozumienie specyfiki trudności i dostosowanie wsparcia do możliwości dziecka jest kluczem do skutecznej pomocy.
Najczęstsze trudności w rozwoju małej motoryki
- Słaba siła i napięcie mięśniowe (hipotonia) – dziecko ma „wiotkie” dłonie, szybko się męczy podczas zabaw manualnych.
- Wzmożone napięcie mięśniowe (hipertonia) – dłonie są sztywne, ruchy nieprecyzyjne, trudność z rozluźnieniem.
- Brak koordynacji – problemy z płynnymi, celowymi ruchami dłoni, niezgrabność.
- Trudności z chwytaniem i manipulacją małymi przedmiotami – trudności z rozwojem chwytu pęsetowego.
- Nadwrażliwość dotykowa – dziecko unika dotykania niektórych faktur, odczuwa dyskomfort przy czyszczeniu rąk, zabawach z masami.
Jak wspierać rozwój motoryki małej u dzieci z trudnościami?
1. Wzmacniaj ręce poprzez zabawę
- Ściskanie gąbek, modeliny, ciastoliny – krótkie serie powtórzeń z odpoczynkiem.
- Zgniatanie papieru, folii aluminiowej – ćwiczenie siły i precyzji.
2. Stosuj ćwiczenia koordynacyjne
- Nawlekanie koralików na sznurek.
- Przenoszenie przedmiotów pęsetą.
- Rysowanie po śladzie – najpierw palcem, potem kredką.
3. Oswajaj dotyk
- Zabawy w suchej misce sensorycznej (ryż, kasza) i stopniowe wprowadzanie materiałów o różnej fakturze.
- Zabawy w malowanie palcami, stemplowanie.
4. Dostosuj tempo i zadania
- Podziel trudniejsze czynności na etapy – dziecko może wykonać jedną część, Ty drugą.
- Wydłuż czas na wykonanie zadania – unikaj pośpiechu.
5. Wprowadzaj regularność
- Ćwicz codziennie krótkie serie (5–10 minut), zamiast długich, męczących zajęć raz na jakiś czas.
Organizacja przestrzeni i pomocy
- Stabilne miejsce pracy – biurko lub stół na odpowiedniej wysokości, siedzisko dopasowane do wzrostu.
- Odpowiednie narzędzia – grubsze kredki, ołówki z nakładkami, nożyczki z ergonomicznym uchwytem.
- Brak rozpraszaczy – ograniczenie bodźców wizualnych i dźwiękowych wokół miejsca ćwiczeń.
Kiedy skonsultować się ze specjalistą?
- Gdy dziecko wyraźnie odstaje od rówieśników w zakresie samoobsługi i zabaw manualnych.
- Gdy pojawia się silny opór przed dotykaniem przedmiotów lub materiałów o różnych fakturach.
- Gdy mimo systematycznych ćwiczeń przez kilka miesięcy nie widać postępów.
- Gdy dziecko ma trudności w innych obszarach (np. opóźniony rozwój mowy, trudności z koordynacją ruchową całego ciała).
Rola specjalistów
- Terapeuta zajęciowy (OT) – opracowuje program ćwiczeń dopasowany do potrzeb dziecka, pracuje nad poprawą chwytu, siły dłoni, koordynacji.
- Fizjoterapeuta – wspiera dzieci z zaburzeniami napięcia mięśniowego.
- Psycholog i pedagog specjalny – wspierają rozwój poznawczy i emocjonalny.
- Logopeda – często współpracuje z terapeutami małej motoryki, bo rozwój dłoni i mowy jest ze sobą powiązany.
Wskazówki dla rodziców i nauczycieli
- Zachowaj cierpliwość – dzieci z trudnościami potrzebują więcej czasu na osiągnięcie postępów.
- Chwal za wysiłek, nie tylko za efekt – to wzmacnia motywację.
- Doceniaj małe kroki – każdy sukces to ważny etap.
- Pamiętaj, że dziecko, które nie radzi sobie manualnie, może doświadczać frustracji – okaż wsparcie i zrozumienie.
Dzieci z trudnościami rozwojowymi potrzebują szczególnego wsparcia w rozwijaniu małej motoryki. Odpowiednie ćwiczenia, dostosowanie oczekiwań i współpraca ze specjalistami pozwalają na znaczną poprawę samodzielności, komfortu i jakości życia dziecka. Pamiętajmy, że każde dziecko ma swój rytm rozwoju – cierpliwość i zaangażowanie dorosłych to podstawa sukcesu.