Rozwój małej motoryki to indywidualny proces – każde dziecko rozwija swoje umiejętności manualne w swoim tempie. Jednak w przypadku części dzieci mogą pojawić się trudności, które spowalniają ten rozwój i utrudniają codzienne funkcjonowanie. Problemy z małą motoryką mogą wpływać na samoobsługę, uczestnictwo w zabawie, naukę w przedszkolu i szkole, a nawet na poczucie własnej wartości. Im wcześniej zostaną rozpoznane i odpowiednio wspierane, tym większa szansa na skuteczne pokonanie trudności.
Jakie są najczęstsze problemy z małą motoryką?
- Słaba siła dłoni i palców – dziecko nie ma wystarczającej siły, by nacisnąć nożyczki, wycisnąć tubkę kleju, utrzymać kredkę. Szybko się męczy przy pracach manualnych.
- Brak precyzji i koordynacji – ruchy dłoni są niezgrabne, mało kontrolowane, dziecko nie trafia kredką w linie podczas kolorowania, często upuszcza przedmioty.
- Opóźniony rozwój chwytu – dziecko długo używa chwytu całą dłonią (tzw. chwyt grzebieniowy), nie przechodzi do bardziej dojrzałego chwytu pęsetowego i trójpalcowego.
- Unikanie zabaw manualnych – dziecko niechętnie rysuje, maluje, wycina, bawi się klockami – czasem z powodu trudności, czasem z powodu braku pewności siebie.
- Trudności w samodzielnej samoobsłudze – problemy z zapinaniem guzików, suwaków, wiązaniem sznurówek, nakładaniem pasty na szczoteczkę czy nalewaniem wody do kubka.
- Nadwrażliwość dotykowa – dziecko unika dotykania określonych faktur (plasteliny, farby, kaszy), reaguje niechęcią lub płaczem na zabawy sensoryczne.
Jak objawiają się te trudności w codziennym życiu?
Dziecko z problemami w zakresie małej motoryki może:
- unikać zabaw konstrukcyjnych i plastycznych, które wymagają precyzji,
- długo nie rozwija umiejętności samodzielnego jedzenia, ubierania,
- w wieku przedszkolnym nie radzić sobie z wycinaniem, rysowaniem prostych kształtów,
- w szkole mieć problemy z pisaniem: zbyt silnie naciskać ołówek, męczyć się przy pisaniu, pisać nieczytelnie,
- czuć się mniej pewnie w grupie rówieśników, jeśli odstaje pod względem sprawności manualnej,
- często rezygnować z zabawy, jeśli wymaga ona manipulowania małymi przedmiotami.
Co może być przyczyną trudności w rozwoju małej motoryki?
- Obniżone lub wzmożone napięcie mięśniowe (np. w zaburzeniach neurologicznych).
- Brak doświadczeń manualnych – dzieci, które rzadko mają okazję do zabaw rękami, mogą rozwijać się wolniej.
- Zaburzenia integracji sensorycznej – np. nadwrażliwość dotykowa, unikanie bodźców.
- Zaburzenia rozwojowe, takie jak autyzm, zespół Downa, mózgowe porażenie dziecięce.
- Opóźnienia globalne w rozwoju psychoruchowym.
Jak rozpoznać, że dziecko potrzebuje wsparcia?
Rodzic lub nauczyciel powinien zwrócić uwagę, jeśli:
- dziecko unika wszystkich zabaw wymagających użycia rąk,
- wykonuje prace plastyczne dużo wolniej niż rówieśnicy,
- rysunki są bardzo niedokładne, a linie wychodzą poza kontury,
- nie rozwija umiejętności zapinania i rozpinania, mimo że osiągnęło wiek, w którym powinno,
- dziecko często upuszcza przedmioty, nie radzi sobie z prostymi zadaniami manualnymi (np. układanie klocków).
Jak wspierać dziecko z trudnościami w małej motoryce?
1. Zwiększaj ilość codziennych okazji do ćwiczeń
- Włącz dziecko w domowe czynności: mieszanie ciasta, nakrywanie do stołu, sortowanie sztućców.
- Dawaj szansę na samodzielność – zamiast wyręczać, pokaż i zachęcaj do prób.
2. Stosuj zabawy manualne dostosowane do możliwości
- Dla dzieci z nadwrażliwością dotykową – zacznij od suchych faktur, jak ryż czy fasola, a potem stopniowo wprowadzaj masy plastyczne.
- Dla dzieci z niską siłą dłoni – ćwiczenia ściskania gąbki w wodzie, zgniatanie papierowych kulek.
3. Dbaj o regularność ćwiczeń
- Lepiej ćwiczyć codziennie kilka minut niż raz w tygodniu przez godzinę – dłonie dziecka potrzebują powtarzalnych bodźców, by rozwijać siłę i precyzję.
4. Stwarzaj pozytywną atmosferę
- Chwal za próby i postępy, unikaj krytyki.
- Zmieniaj zabawy, by były atrakcyjne i nie nudziły dziecka.
Przykłady zabaw wspierających rozwój małej motoryki
- Robienie wydzieranek z gazet – rozwija precyzję i siłę palców.
- Zabawy w przypinanie klamerek – ćwiczą chwyt pęsetowy.
- Nakładanie i zdejmowanie gumek recepturek z butelki.
- Malowanie farbami palcami lub gąbkami.
- Układanie koralików według wzoru.
Kiedy warto skorzystać z pomocy specjalisty?
✔️ Jeśli dziecko nie robi postępów mimo codziennych ćwiczeń przez kilka miesięcy.
✔️ Jeśli trudności są bardzo nasilone i wpływają na codzienne funkcjonowanie.
✔️ Jeśli oprócz problemów z małą motoryką pojawiają się inne niepokojące objawy, np. opóźnienia w rozwoju mowy, trudności w kontaktach społecznych, problemy z koordynacją ruchową całego ciała.
W takiej sytuacji warto skonsultować się z terapeutą zajęciowym, neurologopedą, fizjoterapeutą dziecięcym lub psychologiem.
Wskazówki dla rodziców i nauczycieli
- Współpracujcie – ustalcie wspólne metody wsparcia dziecka w domu i przedszkolu.
- Nie wyręczajcie – cierpliwie pokazujcie, jak wykonywać czynności, a potem pozwalajcie dziecku samodzielnie próbować.
- Obserwujcie reakcje dziecka – niektóre maluchy z trudnościami manualnymi mają też trudności z koncentracją, więc zadania powinny być krótkie i zróżnicowane.
Problemy z małą motoryką nie muszą oznaczać, że dziecko nie osiągnie sprawności – najważniejsze to wczesne rozpoznanie trudności i systematyczne ćwiczenia dostosowane do potrzeb dziecka. Zrozumienie, cierpliwość i pozytywne nastawienie rodziców i nauczycieli są kluczem do sukcesu!